Welke 6 elementen zijn noodzakelijk om optimaal cultuursensitief te werken?

Elke leerling brengt een stukje van zijn eigen wereld mee de klas in. Voor leerkrachten betekent dit dat lesgeven niet alleen gaat over kennisoverdracht, maar ook over het begrijpen van verschillen in cultuur, opvoeding en ervaring. Cultuursensitief werken helpt je om nieuwsgierig, reflectief en open te zijn. Maar hoe pak je dit aan? Met de brochure en infographic van Pharos leer je hoe je cultuursensitief werken vormgeeft in de praktijk. 

6 kernelementen van cultuursensitief werken

Cultuursensitief werken is meer dan alleen weten wat er bij een bepaald feest gegeten wordt of hoe iemand thuis gewend is om te groeten. Het is een proces van bewustwording, een manier van kijken en een houding ten opzichte van culturen die verschillen van de jouwe. Welke zes elementen zijn belangrijk om optimaal cultuursensitief te werken? 

• Informatie: Je weet wat cultuur is, waar het vandaan komt en hoe het de manier beïnvloedt waarop je tegen de opvoeding en ontwikkeling van kinderen kijkt. 

• Zelfkennis: Je weet wat je eigen culturele bagage en je normen en waarden zijn. Wat is de bril waarop jij naar cultuur kijkt en wat zijn je vooroordelen? En hoe beïnvloedt dit je handelen als professional? 

• Context: Iedere interactie met jeugdigen en gezinnen bestaat in een bepaalde maatschappelijke context en geschiedenis. Je bent je hier bewust van en weet wat die maatschappelijke context is. 

• Nieuwsgierigheid: Je bent nieuwsgierig en staat oprecht open voor de ander. Je wilt onderzoeken wat cultuursensitief werken betekent en wat voor vragen je kunt stellen om dit mogelijk te maken. 

• Vaardigheden: Het gesprek over opvoedwaarden en -normen is niet altijd makkelijk, maar je durft dit aan te gaan. Ook als het schuurt. Je hebt de vaardigheden in huis om te communiceren over de invloed van cultuur en culturele opvattingen, ook als deze anders zijn dan jouw eigen opvattingen. 

• Lef en kwetsbaarheid: Je durft fouten te maken en je kwetsbaar op te stellen. Dit houdt in dat je ongemak durft te benoemen en openstaat voor feedback. Hierin is het ook heel belangrijk dat je je realiseert dat jouw eigen cultuur niet superieur is, én dat je hierover het gesprek durft aan te gaan. 

Hoe kan je deze elementen inzetten?

Pharos, organisatie die zich inzet om gezondheidsverschillen terug te dringen, heeft een handreiking en infographic gemaakt met handvatten voor cultuursensitief werken met jeugdigen en gezinnen. In deze materialen worden de bovenstaande 6 elementen beschreven. Hieronder voorbeelden hoe je de tips vanuit de handreiking en infographic in kan inzetten:

Met leerlingen en ouders

Gebruik de brochure bij gesprekken met leerlingen en ouders. Je vindt hierin vragen die je kunt stellen als je meer wilt weten of iemands (culturele) achtergrond en die je kunt gebruiken om ouders en de jongere beter te begrijpen. Voorbeelden van vragen: 

• Hoe kijken familie en vrienden in je land van herkomst naar jouw situatie in Nederland?
• Wat vind je belangrijk dat ik weet over jouw cultuur? 
•  Wat is anders aan de opvoeding die je ziet bij Nederlandse ouders? 
• Benoem tijdens gesprekken dat je cultuursensitief wilt werken en daarom bewust vragen stelt

Zet de infographic in voor zelfreflectie

Stel jezelf en collega’s reflectievragen uit de brochure. Hierin vind je vragen die je kunt stellen om je eigen culturele bagage en normen en waarden over opvoeden te onderzoeken. Bijvoorbeeld: 

• Wat vonden mijn ouders belangrijk is mijn opvoeding?  
• Wat is mijn positie in de maatschappij?  
• Wat voel, denk en vind ik als ik in gesprek ga met iemand met een migratieachtergrond? 

Bewustwording binnen het team

Gebruik de infographic als gespreksstarter met je team. Wat betekent cultuursensitief werken voor ons op deze school? Welke van de zes kernelementen herkennen we al en welke zijn nog een uitdaging? 

Organiseer workshops of teamtrainingen. Laat leerkrachten of begeleiders in groepen reflecteren op elk element van de infographic. Wat vinden ze moeilijk? Waar vallen ze in hun eigen praktijk telkens tegenaan? 

Blijf in gesprek met elkaar

Plan vaste momenten in het jaar (bijv. “cultuursensitiviteit-reflectiedagen”) om te bespreken hoe het team gegroeid is op de zes kernelementen. Leg afspraken over cultuursensitief werken vast in beleid. Zo kun je makkelijker samen reflecteren op jullie visie, kennis en het handelen in de klas. 

Het belang van cultuursensitief werken

Zoals je misschien merkt, is cultuursensitief werken geen vaardigheid die je ooit volledig beheerst. Het is een levenslang proces vol (zelf)reflectie, openheid en interesse in andere culturen. Maar het is wel heel belangrijk als je werkt met nieuwkomerskinderen en wilt aansluiten bij hun achtergrond en belevingswereld. Als we elkaar echt willen begrijpen, begint dat bij luisteren, leren en verbinden. 

Naar infographic Pharos