Meer informatie om scholen in het primair onderwijs te ondersteunen bij hun wettelijke taak omtrent burgerschap.
Burgerschapsonderwijs
Scholen zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie. Dit geldt natuurlijk ook voor scholen die onderwijs aan nieuwkomers verzorgen. Maar hoe kun je als nieuwkomersvoorziening invulling geven aan deze wettelijke verplichting? Wat moet en wat mag? Hoe hebben andere scholen dit georganiseerd? En waar kun je aanvullende informatie vinden?
Wettelijke verplichting burgerschapsonderwijs aan nieuwkomers
Scholen in Nederland zijn al lange tijd verplicht om een goed aanbod te verzorgen voor burgerschapsonderwijs. Toch kwam dit lange tijd niet goed van de grond. Sinds 1 augustus 2021 is daarom een nieuwe wet van kracht. Deze wet heet: ‘Wet verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs’. Deze wet geldt voor alle scholen in Nederland.
De Inspectie van het Onderwijs (2023) heeft in het onderzoekskader beschreven hoe deze wettelijke verplichting voor reguliere scholen en voor nieuwkomersvoorzieningen type 1 (scholen verbonden aan AZC en noodopvanglocaties) en type 2 (nieuwkomersscholen of reguliere scholen met meer dan 3 of meer nieuwkomersklassen) eruitziet.
Nieuwkomersvoorzieningen die vallen onder type 3 (basisscholen met één of meer klassen voor nieuwkomers) en type 4 (basisscholen waar de nieuwkomers zijn geïntegreerd in reguliere klassen) gebruiken het reguliere waarderingskader. We adviseren je daarom om het onderzoekskader 2021 goed door te lezen. Voor type 1 en type 2 nieuwkomersvoorziening, lees bladzijde 92 en verder.
Onderzoekskader 2021, bijgewerkte versie per 1 augustus 2023
Wat moet en wat mag t.a.v. burgerschapsonderwijs?
Nieuwkomersvoorzieningen hebben de opdracht om leerlingen voor te bereiden op het vervolgonderwijs en de samenleving (Inspectie van het Onderwijs, 2021). Vanzelfsprekend is het voor leerlingen die afkomstig zijn uit het buitenland belangrijk dat zij leren hoe het er in Nederland aan toe gaat en dat kinderen leren om respect te hebben voor verschillen die zij zelf ervaren en/of tegenkomen door contacten met anderen. Burgerschapsonderwijs gaat in het nieuwkomersonderwijs dus zowel over inburgeren als over goed burgerschap.
Naast leren spreken, lezen, rekenen en schrijven in het Nederlands, moeten scholen dus ook een aanbod verzorgen dat bijdraagt aan het bijbrengen van respect voor- en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. En aan het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die leerlingen in staat stellen deel uit te maken en bij te dragen aan de pluriforme, democratische samenleving.
In de handreiking burgerschap funderend onderwijs staat uitgelegd hoe scholen doelgericht en samenhangend kunnen werken aan burgerschap.
Handreiking burgerschap funderend onderwijsKerndoelen en bouwstenen
Burgerschap kent (nog) geen eigen kerndoelen. Wel zijn er kerndoelen uit verwante leergebieden die een relatie hebben met burgerschap. Scholen kunnen die kerndoelen gebruiken als wettelijke inhoudelijke basis om burgerschapsdoelen op te stellen. Voor het basisonderwijs zijn de kerndoelen die het meest zijn verbonden met burgerschap te vinden in het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld (OJW).
OJW 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger.
OJW 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
OJW 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.
Bouwstenen voor burgerschapsonderwijs
De afgelopen jaren hebben een groep leraren en curriculumexperts gewerkt aan de ontwikkeling van bouwstenen voor burgerschap. Deze bouwstenen hebben geen wettelijke status, maar vormen een goede basis om binnen je school aan de slag te gaan met je burgerschapsonderwijs. Voor het funderend onderwijs zijn 7 van de 11 bouwstenen uitgewerkt in de Handreiking burgerschap.
Kern democratie (bouwstenen 1-3)
Het leren over de democratische rechtsstaat is uitgewerkt in drie bouwstenen.
- Bouwsteen 1: Vrijheid en gelijkheid
- Bouwsteen 2: Macht en inspraak
- Bouwsteen 3: Democratische cultuur
Deze bouwstenen belichten elk een ander aspect van de democratie, maar moeten nadrukkelijk in samenhang worden bezien. Bouwstenen 1 en 2 hebben daarbij een sterke kenniscomponent. De derde bouwsteen biedt vooral ruimte voor het toepassen van burgerschapsvaardigheden. Het gaat hierbij dan ook niet slechts om ‘leren over’, maar ook leren door te ervaren, te ondergaan en toe te passen.
Kern diversiteit (bouwstenen 4-6)
De kern diversiteit kent ook drie bouwstenen.
- Bouwsteen 4: Identiteit
- Bouwsteen 5: Diversiteit
- Bouwsteen 6: Solidariteit
Bouwsteen 4 gaat uit van de vrijheid van ieder individu en van elke groep om een eigen identiteit te hebben en/of te ontwikkelen. Het leren over diversiteit of pluriformiteit is uitgewerkt in de bouwsteen 5. Deze twee bouwstenen zetten de feitelijke kennis ‘klaar’, en bieden mogelijkheden om daarop te reflecteren (wat betekent dat voor mij?). Bouwsteen 6, over ‘Solidariteit’ gaat om mogelijkheden voor het toepassen van burgerschapsvaardigheden en roept dus op om te handelen. Voor deze drie bouwstenen, meer in het bijzonder voor 4 en 5, geldt dat zij samenhangen.
Digitaal Samenleven (bouwsteen 7)
Het gaat bij deze bouwsteen over de invloed van de digitalisering op burgerschap en over het bespreken van maatschappelijke kwesties rond burgerschap in de digitale (online) wereld. Denk aan aspecten zoals; rechten, regels en verantwoordelijkheden in de digitale (online) wereld.
Meer lezen? Download de Handreiking burgerschap funderend onderwijs van het SLO.
Handreiking burgerschap funderend onderwijsVoorbeeld en tips van LOWAN
Om te komen tot een beredeneerd aanbod adviseren we om de handreiking burgerschapsonderwijs (SLO, 2021) en het onderzoekskader (Inspectie van het Onderwijs, 2021) goed door te lezen. In deze handreiking staat beschreven hoe je in vijf stappen kunt werken aan het ontwikkelen of herzien van burgerschapsonderwijs.
- Stap 1: Opstellen en aanpassen van een visie op burgerschapsonderwijs
- Stap 2: Opstellen van burgerschapsdoelen
- Stap 3: Opstellen van leerdoelen
- Stap 4: Selecteren en ontwerpen van onderwijsaanbod
- Stap 5: Uitvoeren en evalueren van onderwijsaanbod
Om scholen op weg te helpen, hebben we een voorbeeld voor een onderwijsplan burgerschapsonderwijs gemaakt. Het opstellen van een onderwijsplan (een plan waarin het aanbod voor burgerschapsonderwijs op jullie school beschreven staat) en leerstofjaarplanning kan helpen om de ideeën die jullie hebben te kaderen én om tegelijkertijd de vijf hierboven genoemde stappen te doorlopen.
In het template hieronder kun je een voorbeeld zien van een doelgericht en samenhangend aanbod op een (fictieve) nieuwkomersschool. Dit voorbeeld dient ter inspiratie en is niet compleet zonder een leerstofjaarplanning. Omdat het belangrijk is dat scholen een eigen visie op burgerschapsonderwijs formuleren, is het nadrukkelijk niet de bedoeling om de gebruikte voorbeelden over te nemen.
Voorbeeld template onderwijsplan burgerschapsonderwijs (PDF) Voorbeeld template onderwijsplan burgerschapsonderwijs (WORD) Template leerstofjaarplanning met voorbeelden voor leerdoelen per bouwsteen (WORD)
Verder lezen over burgerschapsonderwijs en handige links voor lesmateriaal
Overzicht cursusaanbod burgerschap
Burgerschap
Burgerschap, het is zo’n groot en veelomvattend begrip:
- hoe maak je dat nu behapbaar?
- hoe verduidelijk je dit met het team?
- hoe zorg je ervoor dat je de voor jouw populatie juiste keuzes maakt?
Scholing van Bureau d’r Bij kan je hierbij ondersteunen.
Burgerschaponderwijs
Na afloop van deze cursus kun je:
- burgerschap een plek geven in jouw eigen onderwijs.
- beoordelen op welke wijze burgerschapsaspecten in jouw eigen lessen voorkomen.
- burgerschapsthema’s herkennen in jouw school.
- de basiswaarden van de democratische rechtstaat toepassen in de dagelijkse schoolpraktijk.
Burgerschap op school
Aan het einde van deze cursus heb jij voor jouw school onder andere:
- een burgerschapsvisie ontwikkeld.
- in kaart gebracht wat er op je school gedaan wordt aan burgerschap.
- een plan gemaakt om het burgerschapsonderwijs op jouw school up-to-date te houden.
- een plan gemaakt om de leervorderingen van leerlingen te volgen en te verantwoorden.
Coördinator burgerschapsonderwijs
Wat levert de post-hbo-opleiding Coördinator burgerschapsonderwijs je onder andere op?
- Je ontwikkelt een visie op wereldburgerschap die past bij de pedagogische opdracht, de populatie en het team van jouw school.
- Je bent in staat om in dialoog de burgerschap- en identiteitsontwikkeling van de leerlingen te stimuleren.
- Je kent relevante educaties op het gebied van wereldburgerschap, die aansluiten bij de visie van jouw school.
- Je ontwikkelt een doorlopende leerlijn die past bij jullie schoolcultuur en curriculum.
Coördinator burgerschapsonderwijs
Tijdens deze post-hbo opleiding ontwikkel je onder andere de kennis en skills om:
- het burgerschapsonderwijs binnen de school doelgericht en herkenbaar in praktijk te brengen.
- ruimte te scheppen voor dialoog en onderwijsactiviteiten die concreet bijdragen aan wat ons persoonlijk en gezamenlijk als samenleving dierbaar is.
- de inzichten en ervaringen te versterken die we alle kinderen willen meegeven in hun ontwikkeling richting een volwassen leven in de wereld.