Meer informatie om scholen in het primair onderwijs te ondersteunen bij hun wettelijke taak omtrent burgerschap.
Burgerschapsonderwijs
Scholen zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie. Dit geldt natuurlijk ook voor scholen die onderwijs aan nieuwkomers verzorgen. Maar hoe kun je als nieuwkomersvoorziening invulling geven aan deze wettelijke verplichting? Wat moet en wat mag? Hoe hebben andere scholen dit georganiseerd? En waar kun je aanvullende informatie vinden?
Burgerschap kent (nog) geen eigen kerndoelen. Wel zijn er kerndoelen uit verwante leergebieden die een relatie hebben met burgerschap. Scholen kunnen die kerndoelen gebruiken als wettelijke inhoudelijke basis om burgerschapsdoelen op te stellen.
-
Welke kerndoelen zijn het meest verbonden met burgerschap?
Voor het basisonderwijs zijn de kerndoelen die het meest zijn verbonden met burgerschap te vinden in het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld (OJW).
OJW 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger.
OJW 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
OJW 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. -
Wat wordt bedoeld met bouwstenen voor burgerschapsonderwijs?
De afgelopen jaren hebben een groep leraren en curriculumexperts gewerkt aan de ontwikkeling van bouwstenen voor burgerschap. Deze bouwstenen hebben geen wettelijke status, maar vormen een goede basis om binnen je school aan de slag te gaan met je burgerschapsonderwijs. Voor het funderend onderwijs zijn 7 van de 11 bouwstenen uitgewerkt in de Handreiking burgerschap.
Kern democratie (bouwstenen 1-3)
Het leren over de democratische rechtsstaat is uitgewerkt in drie bouwstenen.- Bouwsteen 1: Vrijheid en gelijkheid
- Bouwsteen 2: Macht en inspraak
- Bouwsteen 3: Democratische cultuur
Deze bouwstenen belichten elk een ander aspect van de democratie, maar moeten nadrukkelijk in samenhang worden bezien. Bouwstenen 1 en 2 hebben daarbij een sterke kenniscomponent. De derde bouwsteen biedt vooral ruimte voor het toepassen van burgerschapsvaardigheden. Het gaat hierbij dan ook niet slechts om ‘leren over’, maar ook leren door te ervaren, te ondergaan en toe te passen.
Kern diversiteit (bouwstenen 4-6)
De kern diversiteit kent ook drie bouwstenen.- Bouwsteen 4: Identiteit
- Bouwsteen 5: Diversiteit
- Bouwsteen 6: Solidariteit
Bouwsteen 4 gaat uit van de vrijheid van ieder individu en van elke groep om een eigen identiteit te hebben en/of te ontwikkelen. Het leren over diversiteit of pluriformiteit is uitgewerkt in de bouwsteen 5. Deze twee bouwstenen zetten de feitelijke kennis ‘klaar’, en bieden mogelijkheden om daarop te reflecteren (wat betekent dat voor mij?). Bouwsteen 6, over ‘Solidariteit’ gaat om mogelijkheden voor het toepassen van burgerschapsvaardigheden en roept dus op om te handelen. Voor deze drie bouwstenen, meer in het bijzonder voor 4 en 5, geldt dat zij samenhangen.
Digitaal Samenleven (bouwsteen 7)
Het gaat bij deze bouwsteen over de invloed van de digitalisering op burgerschap en over het bespreken van maatschappelijke kwesties rond burgerschap in de digitale (online) wereld. Denk aan aspecten zoals; rechten, regels en verantwoordelijkheden in de digitale (online) wereld.
Kerndoelen en bouwstenen
Wil je weten welke doelen je aan werkt bij burgerschap? Klik dan op de onderstaande link:
Lesmaterialen
Bekend met de methode SamSam? De lesbrieven speciaal voor nieuwkomers van de Vreedzame school? Of ‘nieuws over Nederland’? Deze en andere materialen zijn te vinden in de lesmaterialen database, kijk snel.
Vakliteratuur
Wil je meer achtergrondinformatie over burgerschap? De speciale uitgave van Didactief (mei ’23) gelezen? Hessel Nieuwelink publiceerde het artikel ‘Hoe stimuleer je burgerschap in de klas. Lezen over de medialessen die de Bloemberg voor nieuwkomers heeft ontwikkeld?
Uitgelicht
Burgerschap d'r (ook nog) bij
Maja Zuiderveld was een van de sprekers op de LOWAN-PO studiedagen 2024. Burgerschapsonderwijs kan worden ervaren als een loden last of als een prachtig onderwerp. In deze presentatie ontdek je waarom je warm kunt worden van dit onderwerp. Je wordt meegenomen in hoe je een schooleigen visie op burgerschap en democratie kunt neerzetten en daarmee cyclisch kunt werken. Hieronder de presentatie.
Mediawijsheidlessen ontwikkeld voor nieuwkomers
Nieuwkomersschool de Bloemberg heeft samen met Ixperium thema’s van Wereld vol Woorden verrijkt met mediawijsheid lessen voor onder- en bovenbouw. In de onderbouw gaat het vooral om de basisvaardigheden en strategieën. Dit is nog
niet altijd gericht op (sociale) media, maar vormt wel de basis die de leerlingen nodig hebben om aan de doelen van de midden- en bovenbouw te kunnen werken. In de uitgewerkte lessen zijn de uitgangspunten ‘sociaal’, ‘veilig’ en ‘kritisch’ uit de werkhypothese verwerkt. In de eindrapportage van dit project is meer te lezen.
Opzet van plan
Nieuwkomersschool in Sneek heeft een burgerschapsplan gemaakt. Nadat ze hebben gezeten over een visie en wat hierin belangrijk is heeft het team een aantal doelen uitgekozen. Dit document zit in de klassenmap en hierin noteert de leerkracht of de les is gegeven en de doelen zijn behaald (monitor). Dit schooljaar is het eerste jaar dat ze met burgerschap planmatig aan het werk gaan, de opzet is dat de doelen steeds meer vervlochten worden in de thema’s.
Wat moet en mag
Wettelijke verplichting vanuit Inspectie
De Inspectie van het Onderwijs (2023) heeft in het onderzoekskader beschreven hoe deze wettelijke verplichting voor reguliere scholen en voor nieuwkomersvoorzieningen type 1 (scholen verbonden aan AZC en noodopvanglocaties) en type 2 (nieuwkomersscholen of reguliere scholen met meer dan 3 of meer nieuwkomersklassen) eruitziet.
Nieuwkomersvoorzieningen die vallen onder type 3 (basisscholen met één of meer klassen voor nieuwkomers) en type 4 (basisscholen waar de nieuwkomers zijn geïntegreerd in reguliere klassen) gebruiken het reguliere waarderingskader. We adviseren je daarom om het onderzoekskader 2021 goed door te lezen. Voor type 1 en type 2 nieuwkomersvoorziening, lees bladzijde 92 en verder.
Wat moet en mag
Nieuwkomersvoorzieningen hebben de opdracht om leerlingen voor te bereiden op het vervolgonderwijs en de samenleving (Inspectie van het Onderwijs, 2021). Vanzelfsprekend is het voor leerlingen die afkomstig zijn uit het buitenland belangrijk dat zij leren hoe het er in Nederland aan toe gaat en dat kinderen leren om respect te hebben voor verschillen die zij zelf ervaren en/of tegenkomen door contacten met anderen. Burgerschapsonderwijs gaat in het nieuwkomersonderwijs dus zowel over inburgeren als over goed burgerschap.
Naast leren spreken, lezen, rekenen en schrijven in het Nederlands, moeten scholen dus ook een aanbod verzorgen dat bijdraagt aan het bijbrengen van respect voor- en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. En aan het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die leerlingen in staat stellen deel uit te maken en bij te dragen aan de pluriforme, democratische samenleving.
De SLO heeft een handreiking die teams kunnen ondersteunen bij het maken van het aanbod voor burgerschap.
Hoe maak je een beredeneerd aanbod?
De SLO noemt in de handreiking de onderstaande 5 stappen:
- Stap 1: Opstellen en aanpassen van een visie op burgerschapsonderwijs
- Stap 2: Opstellen van burgerschapsdoelen
- Stap 3: Opstellen van leerdoelen (vaardigheden die de leerlingen versterken, differentieer i.i.g. tussen leeftijden)
- Stap 4: Selecteren en ontwerpen van onderwijsaanbod
- Stap 5: Uitvoeren en evalueren van onderwijsaanbod
Cursussen
Burgerschap
Burgerschap, het is zo’n groot en veelomvattend begrip:
- hoe maak je dat nu behapbaar?
- hoe verduidelijk je dit met het team?
- hoe zorg je ervoor dat je de voor jouw populatie juiste keuzes maakt?
Scholing van Bureau d’r Bij kan je hierbij ondersteunen.
Burgerschaponderwijs
Na afloop van deze cursus kun je:
- burgerschap een plek geven in jouw eigen onderwijs.
- beoordelen op welke wijze burgerschapsaspecten in jouw eigen lessen voorkomen.
- burgerschapsthema’s herkennen in jouw school.
- de basiswaarden van de democratische rechtstaat toepassen in de dagelijkse schoolpraktijk.
Burgerschap op school
Aan het einde van deze cursus heb jij voor jouw school onder andere:
- een burgerschapsvisie ontwikkeld.
- in kaart gebracht wat er op je school gedaan wordt aan burgerschap.
- een plan gemaakt om het burgerschapsonderwijs op jouw school up-to-date te houden.
- een plan gemaakt om de leervorderingen van leerlingen te volgen en te verantwoorden.
Coördinator burgerschapsonderwijs
Wat levert de post-hbo-opleiding Coördinator burgerschapsonderwijs je onder andere op?
- Je ontwikkelt een visie op wereldburgerschap die past bij de pedagogische opdracht, de populatie en het team van jouw school.
- Je bent in staat om in dialoog de burgerschap- en identiteitsontwikkeling van de leerlingen te stimuleren.
- Je kent relevante educaties op het gebied van wereldburgerschap, die aansluiten bij de visie van jouw school.
- Je ontwikkelt een doorlopende leerlijn die past bij jullie schoolcultuur en curriculum.
Coördinator burgerschapsonderwijs
Tijdens deze post-hbo opleiding ontwikkel je onder andere de kennis en skills om:
- het burgerschapsonderwijs binnen de school doelgericht en herkenbaar in praktijk te brengen.
- ruimte te scheppen voor dialoog en onderwijsactiviteiten die concreet bijdragen aan wat ons persoonlijk en gezamenlijk als samenleving dierbaar is.
- de inzichten en ervaringen te versterken die we alle kinderen willen meegeven in hun ontwikkeling richting een volwassen leven in de wereld.