Jonge (nieuwkomers) kinderen maken een spectaculaire ontwikkeling door. Hun hersenen zijn enorm ontvankelijk voor het opnemen en verwerken van nieuwe informatie en dus ook taal. Door te spelen met een hoge betrokkenheid ontdekken en leren ze in een rijke taalomgeving voortdurend en in een snel tempo over de (nieuwe) wereld om hen heen. Dit geldt ook voor de voor hen nieuwe taal en de bijbehorende klanken. Daarbij is het goed om te weten dat de jonge taalleerling zich veelal niet bewust is van het verschijnsel ‘talen’. Bovengenoemde belangrijke ontwikkelfasen van spelend leren vormen de basis voor het schoolse leren.

Bij het onderwijs aan het jonge kind zijn de onderwijsleersituaties vaak in spel, buitenspelen of hoeken (ook wel impliciet leren of incidenteel leren genoemd).
Soms is de onderwijsleersituatie meer gestuurd, zoals in een kleine kring (ook wel expliciet of intentioneel leren genoemd). Bij expliciet of intentioneel leren is van tevoren duidelijk wat de leerresultaten zouden moeten worden en welke verscheidenheid aan leerprestaties geleverd moeten worden. Bij impliciet of incidenteel leren is dit niet altijd op voorhand gespecificeerd. Leren is dan meer een bijproduct van handelen of denken. Het verdient de voorkeur om de nieuwkomers kleuters in een veilige, betekenisvolle en rijke taalleeromgeving met een spelgeoriënteerd aanbod te ondersteunen om het Nederlands als nieuwe taal te leren.

Nadat de kleuter gewend is in de klas en de leerkracht middels observatie zicht heeft op de ontwikkeling van de kleuter, kan er door middel van de ontwikkellijnen aangesloten worden bij de zone van de naaste ontwikkeling van de kleuter.

Binnen een rijke taalleeromgeving is aandacht voor de context waarin de taal gebruikt wordt, de interactie die past bij de taalsituatie en de taalsteun die gegeven kan worden. Op de website van klasse.be staan vele tips en filmpjes hoe je kan werken aan rijke taal in de kleuterklas.
Naar website Klasse.be

De ontwikkellijnen zijn ontwikkeld door teamleden vanuit de praktijk met ondersteuning van Saskia Versloot van de IJsselgroep.
Bekijk de literatuurlijst van de Ontwikkellijnen nieuwkomers kleuters taal

De ontwikkellijnen kleuters en de leerlijnen 3-8 zijn verdeeld in voorwaardelijke doelen, minimale doelen, streefdoelen en extra streefdoelen. Deze verdeling is ondersteunend bij het hebben van hoge en realiseerbare verwachtingen van nieuwkomersleerlingen. En om ervoor te zorgen dat de nieuwkomersleerling zo snel en zo goed mogelijk kan aansluiten bij leeftijdsgenoten. Daarnaast biedt het ondersteuning bij het bepalen van het doorstroomniveau per vakgebied. De leerlijnen met daar bijhorende doelen zijn ontwikkeld voor alle eerstejaars nieuwkomers, van ongeschoold tot geschoold.

De voorwaardelijke doelen zijn de doelen die voorwaardelijk zijn om de minimale en streefdoelen te kunnen behalen en vormen de basis.

De minimale doelen zijn de doelen die alle nieuwkomersleerlingen in het eerste jaar dat zij onderwijs in Nederland volgen ten minste moeten behalen. Lukt dit niet dan is het erg belangrijk om extra na te gaan welke onderwijsbehoeften de nieuwkomersleerling heeft en waarom deze leerling zich minder snel ontwikkelt m.b.t. desbetreffend vakgebied.

De streefdoelen alle leerlingen zijn de doelen die voor alle nieuwkomersleerlingen in het eerste jaar dat zij onderwijs in Nederlands volgen worden nagestreefd. Deze doelen zijn daarmee de richtlijn van wat er na één jaar onderwijs kan worden verwacht.

De extra streefdoelen zijn de doelen voor de leerlingen die meer aankunnen, nog sneller door de leerstof kunnen of die over veel onderwijservaring, vaardigheden en kennis beschikken.

Bij het vakgebied rekenen kan de situatie anders zijn, het kan zijn dat de beginsituatie boven de extra streefdoelen ligt.

Met de ontwikkellijnen van LOWAN voor nieuwkomers kleuters verwachten wij de leerkrachten richting en inzicht te geven waar accenten liggen als het gaat om het aanleren van de Nederlandse taal bij jonge nieuwkomers. Tegelijkertijd willen we bij de leerkrachten een bewustzijn creëren dat deze doelgroep een specifieke aanpak en begeleiding nodig heeft. Deze ontwikkellijnen bieden ondersteuning aan het doelgericht werken met deze nieuwkomers.

Rekenen gaat over denken in abstracte vorm (en taal). Belangrijk is dus om jonge kinderen kennis te laten maken met die abstractie en bijbehorende taal. Oriënteren op getalbegrip, meten, ordenen en vergelijken, oriënteren op plaats en tijd, oriënteren op ruimte en tijd horen daarbij. Het streven is om de nieuwkomers kleuter zo goed mogelijk voor te bereiden op groep 3. Daarom is het belangrijk dat de nieuwkomers kleuter zich de rekenbegrippen eigen maakt (zie voorwaardelijke doelen leerlijn rekenen groep 3). Ter ondersteuning kun je uit de schooltaalwoordenlijst de rekentaalwoorden gebruiken.

Zes tips voor rekentaal met nieuwkomers kleuters:

1. Zorg altijd dat de nieuwsgierigheid en het onderzoekende karakter van de kleuter wordt geprikkeld.
2. Geef ruimte aan de thuistaal; de kleuter kan hierin al veel (reken)concepten en achtergrondkennis hebben aangelegd.
3. Start je rekenactiviteit altijd vanuit een betekenisvolle situatie of een prentenboek, zodat er vanuit de kinderen een natuurlijke nieuwsgierigheid en ontdekkingstocht ontstaat.
4. Gebruik rijke rekentaal (model dit) en visualiseer hierbij altijd met handelend materiaal.
5. Ondersteun de rekentaal met woordkaarten en/of pictogrammen en/of materiaal dat aansluit bij het thema.
6. Meer lezen op de website Wij-leren.nl.

Impliciet leren is gelegenheid bieden doelen te bereiken die opgesloten liggen in een gecreëerde situatie. Deze doelen liggen doorgaans besloten in spel en in imitatie van de werkelijkheid (bijvoorbeeld in hoeken).

Marleen Legebeet inspireert in dit artikel de leerkracht. Soms ziet ze in de praktijk hoeken waarin leerlingen niet tot spelen komen. In dit artikel komt ze met tips hoe je dit kan veranderen.
Spelen in uitdagende hoeken – LOWAN

De beginsituatie brengen we in beeld door oudergesprekken en observaties van de nieuwkomers kleuter. Hierbij neem je de kennis, vaardigheden en ervaring die de kleuter in de thuistaal heeft mee.

Bepaal welke ontwikkelingsdoelen van toepassing zijn voor de kleuter. Bepaal hoe je deze wilt integreren binnen het onderwerp/thema waarmee de kleutergroep aan het werk gaat. Hierbij is het belangrijk om te differentiëren. Maak een bewuste keuze uit de voorwaardelijke doelen, minimumdoelen, streefdoelen en de extra streefdoelen, passend bij de beginsituatie van de leerling.

Op basis van de gekozen ontwikkeldoelen bepaal je het onderwijsaanbod. Je maakt keuzes op welke manier je de doelen wilt bedienen. Sommige doelen vragen om een meer expliciete benadering, terwijl andere doelen beter door het creëren van een rijke speelleeromgeving/impliciet aanbod aan bod kunnen komen. In alle gevallen is het belangrijk dat het aanbod betekenisvol is voor de leerling. Daarbij kun je gebruik maken van diverse bronnen, middelen en materialen.

Zorg ervoor dat het aanbod zo is dat de leerling succeservaringen opdoet en tegelijkertijd wordt uitgedaagd. Het doel is dat je de leerling stimuleert sprongen te maken in zijn/haar ontwikkeling om aan te kunnen sluiten bij zijn/haar leeftijdsgenootjes.

Door observaties wordt de ontwikkeling van de kleuter nauwlettend gevolgd. Geef aan welke ontwikkeling de kleuter heeft laten zien tijdens de verschillende observatiemomenten. Monitor hierbij of het gaat om de voorwaardelijke, minimum-, streef- of extra streefdoelen en in het tempo waarin de leerling zich ontwikkelt in deze ontwikkeldoelen.

Na elke periode wordt gekeken in hoeverre de kleuter zich heeft ontwikkeld in verhouding tot de gekozen ontwikkeldoelen. Wat lukt de kleuter daarbij al wel en waar moet er tijdens het volgende periode (extra) aandacht voor zijn?

Na de evaluatie maak je keuzes welke ontwikkeldoelen herhaald  moeten worden en welke nieuwe ontwikkeldoelen je gaat oppakken in de volgende periode (stap 1).