Een triest verhaal van een tienermeisje

Martine Jacobs is coördinator en docent op NTC Het Kwadrant gelegen op het COA terrein in Budel. 

Ruim duizend leerlingen van over de hele wereld opvangen, het is een opgave geweest. In 4,5 jaar tijd heb ik jongeren kunnen helpen, maar soms krijg je ook te maken met intrieste verhalen en bijna onmogelijke opgaves. En probeer je iets goeds te doen. Ook dat is onze verantwoordelijkheid….

Mijn lieve vriendin en boksmaatje, Genevieve, piste bijna in haar broek van het lachen toen ik na twee jaar kickboksen en belabberde highkicks het in een keer onder de knie leek te hebben. Dit kwam simpelweg omdat ik mijn voet net iets anders moest plaatsen. Nou, ze konden van alles van me zeggen en vooral van die treurige highkick, maar doorzetten deed ik blijkbaar wel. Man, wat ergerde ik me al lang aan die zielige stijve trappen die maar niet aan leken te komen en waarbij mijn heup telkens ontwricht leek te worden. Maar dit compliment stak ik in mijn zak van mijn hippe kickboksbroekje. Ik moest toegeven dat wanneer ik iets wil, ik hier voor kan gaan en me in vast kan bijten. Opgeven staat niet in mijn woordenboek!

Trieste situatie leerling
Lichtelijk geïrriteerd raak ik dan ook door de trieste situatie waarin onze oud-leerling Heydar is beland en dat wij vrijwel niets voor haar kunnen betekenen. Heydar, inmiddels een meisje van zestien jaar, kwam in 2015 naar Nederland met haar broertje Marvin en haar moeder. Twee lieve kinderen en een mooie moeder die drie jaar ouder was dan ik. Heydar en Marvin deden goed hun best op school, hadden het soms met momenten echt zwaar en waren verdrietig, maar wat wil je… Je vlucht uit een land omdat je uitgehuwelijkt dreigt te worden. Je vader verdwijnt en zijn boten worden teruggevonden in een massagraf. Dat het dan af en toe niet goed met je gaat lijkt me een understatement.

Een normaal tienermeisje
Helaas verliep de procedure voor hen niet heel voorspoedig en was het eerste voornemen vanuit de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) negatief. Na deze periode van onzekerheid in Nederland besloot Heydars moeder om met de kinderen hun paar tassen te pakken en terug te keren naar Irak. Toen Heydar mij dit kwam vertellen gaf ze aan dat dit niet was wat zij wilde, maar haar moeder wilde terug. Ik kon dit niet helemaal begrijpen. Veel leerlingen hadden lange en slepende procedures gehad of zaten er middenin, maar terugkeren kwam niet vaak voor. We namen afscheid van hen en wensten ze het allerbeste, veel geluk en veiligheid. De eerste periode van haar terugkeer naar Irak hadden we nog geregeld contact. Na enige tijd ging Heydar ook weer naar school en begon haar leven in Irak weer meer te lijken op het leven van een tienermeisje die naar school gaat en een open toekomst heeft.

Maar toen mijn collega Peter haar, na een lange periode, weer eens benaderde met de vraag hoe het ging kwam het volgende bericht:
Hoi Haydar, ik wil gewoon even vagen hoe het met jou gaat en met mama en Marvin?
Het gaat echt niet goed. We weten niet waar mijn moeder is. We weten niet als ze dood is of niet we weten niks.
Hoe kan dat Haydar en bij wie zijn jullie dan nu?
Bij mijn tante en de man van mijn tante wil dat Marvin en ik niet blijven bij hem omdat hij is bang voor mijn oom.
En wanneer hebben jullie mama voor het laatst gezien?
Bijna een week geleden mijn oom heb gekomen naar ons met een man hij is misschien 50 jaar en hij zeg aan mij dat ik moet met hem trouwen en mijn moeder was boos en zegt nee. Dan slaan hij mijn moeder en mijn moeder heb gezegd aan hem dat ze wil ga naar de politie en hij zeg ja maar hij is niet bang voor de politie omdat hij werk met de overheid en dan mijn moeder heb laat Marvin en ik bij mijn tante en ze heb gegaan naar de politie en tot nu we weten niet waar ze is. Misschien mijn oom heb ze ontvoeren en ja nu Marvin en ik we zijn bij mijn tante en haar man wil ons niet en we zijn zo verdrietig omdat we hebben niemand in Iraq en ik ben bang dat mijn oom gaat weet waar we zijn.

De reden van vluchten
Duidelijk verhaal leek me. Precies de reden waarom ze gevlucht waren, werd nu dan toch de werkelijkheid. We zouden ze in veiligheid moeten proberen te brengen. Of in ieder geval ons best moeten doen om te kijken wat de mogelijkheden zouden zijn hiervoor. En dat is precies hoe ver we zijn gekomen. We hebben de mogelijkheden bekeken en daar stopt het dan blijkbaar ook. Peter postte een noodkreet uit Bagdad op zijn Facebook. Dit bericht werd maar liefst 574 keer gedeeld en er kwamen 171 opmerkingen onder te staan.

Onmogelijke opdracht…
Een heldere vraag, wat voor mij echt geen onmogelijke opdracht leek. Maar in een tijd waarin we naar de maan reizen, bleek het onmogelijk te zijn om twee minderjarige kinderen uit Irak te halen. Geloof me, er kwamen organisaties aan me voorbij waarvan ik het bestaan voorheen nog niet kende, maar waarvan ik vurige hoopte dat zij ons verder konden helpen. Peter had inmiddels ook al een brief opgesteld en naar diverse politieke partijen gestuurd, maar helaas. Geen reacties, of een verwijzing naar een organisatie waarvan ik inmiddels eerder al een antwoord had gehad. De sporen liepen dood; IND, Rode Kruis, Defence for Children, Landelijk Knooppunt huwelijksdwang en achterlating, Vluchtelingenwerk, advocaten, het IOM, UN, een of andere hulpgroep in Irak, de ambassade, ministerie van buitenlandse zaken, Pax voor vrede en ga zo maar door. Niemand leek ook maar iets te kunnen doen.
Ik belde met de oom van Heydar die maar al te graag voor de kinderen in Nederland wilde zorgen. De organisaties, stichtingen en overheid luisterden mijn verhaal keer op keer aan, zagen in hoe triest het was, dachten mee en verwezen mij vervolgens weer door naar de volgende organisatie. Net zolang tot de cirkel rond was en ik naar dezelfde organisaties werd verwezen. Tussentijds hield ik contact met Peter, Heydar en de Nederlandse oom.

Oppervlakkig contact
Met Heydar hield ik oppervlakkig contact en vroeg soms door wanneer organisaties om extra informatie vroegen. Is er bewijs van de vermissing van de moeder? Waren er kopieën van de IND papieren, bewijs van de bedreigingen van de oom, etc. Het meisje beantwoordde iedere keer netjes mijn vragen en probeerde zo goed als kon te doen wat er van haar gevraagd werd. Ze mocht de deur niet uit, maar haar tante zou aangifte gaan doen van vermissing van haar moeder. Ik had twijfels of dit wel verstandig was, omdat haar moeder plots was verdwenen net na haar bezoek aan de politie, maar er moest iets gebeuren.
De advocate die ons hielp liet me weten dat we zonder bewijs geen poot om op te staan hadden. Zonder bewijs waren het gewoon maar verhalen. Ik besefte dit, maar wilde toen – en ook nu – de verhalen van Heydar niet in twijfel trekken. Ondanks dat het me soms verbaasde hoe rustig ze overal onder bleef. Misschien is dit ook de veerkracht die deze kinderen opbouwen in hun korte bestaan vol heftige ervaringen. Stress en paniek brengt je niet verder. Kan ik nog iets van leren, maar liever niet op de manier zoals zij het hebben moeten ervaren. Dat wens je niemand toe. En toen verschenen de bewijzen van niet alleen de verdwijning van moeder, maar ook van de mishandeling in mijn inbox.

De conclusie
De conclusie na het bellen, mailen en appen met al de partijen was weinig positief. Heydar en Marvin hebben geen verblijfsrecht in Nederland of Nederlandse nationaliteit dus kunnen veel Nederlandse organisaties niets voor de twee betekenen. Ze mogen niet vliegen omdat een minderjarige toestemming moet hebben van een ouder of voogd en ze hebben daarnaast ook geen geldig visum of documentatie die nodig is om te mogen vliegen. Bovendien is er ook de vraag of ze nog wel in Nederland toegelaten zouden worden. Heydar zou hulp moeten zoeken bij haar netwerk, maar deze heeft ze door de angst(en) van mensen om haar heen amper nog. Hoe graag de Nederlandse oom ook voor de kinderen zou willen zorgen; door een inreisverbod is het voor hem onmogelijk de kinderen uit Irak op te halen.
Als klap op de vuurpijl kwam ik er tot slot achter dat er wel degelijk kansen zijn geweest voor het gezin om destijds status te verkrijgen. Als ze maar hadden volgehouden en tijd hadden gehad om het hoger beroep af te wachten. Ook werd mij achteraf verteld dat Heydar per wet niet had hoeven trouwen. Kindhuwelijken zijn ook in Irak per wet verboden. Helaas leeft de cultuur alleen andere gebruiken na. De optie die over leek te blijven was om via mensensmokkelaars terug naar Nederland te komen en in Ter Apel weer opnieuw asiel aan te vragen. Maar hoeveel kans zou ze dan maken? En wat zou haar op deze weg allemaal te wachten staan?
Eerlijkheidshalve snap ik het op een manier wel. Heydar en Marvin zijn twee Iraakse kinderen die zacht uitgedrukt, niet in een optimale situatie zitten maar waarvan er helaas velen zijn… Alleen ken ik die andere kinderen niet en Heydar en Marvin wel. In het nader gehoor van IND stond over Heydar geschreven:
“Het gaat beter met haar. Zeker nu zij naar school gaat. Sindsdien voelt zij zich beter.”
Bij het lezen van deze regel, in een verhaal dat je verder geen mens gunt, besef ik weer waar we staan als school en welke rol wij spelen in het complexe leven van de jongeren op een AZC.

Met veel tegenzin
Ik heb Heydar inmiddels met pijn in mijn hart laten weten dat we haar vanuit Nederland helaas moeilijk kunnen helpen. Dat ze zelf in Irak naar organisaties op zoek moet en deze om hulp moet vragen. En dat vast moet gaan nadenken over een eventueel vluchtplan, mocht haar oom weer terugkomen. Ook dit bericht lijkt ze gelaten tot zich te nemen. Het meisje zit binnen. Ze mag voor haar eigen veiligheid niet meer naar buiten, geeft aan bang te zijn. Ze is haar moeder kwijt, volgt geen school meer en woont bij mensen in die haar liever zien vertrekken, maar kan nergens naartoe.
Dat ritje naar de maan zou voor haar nog niet eens zo een verkeerde optie zijn wellicht… Een weg naar Nederland op een veilige manier is er in ieder geval niet. Uiteraard heb ik mijzelf wel eens afgevraagd of we dit wel op hadden moeten pakken. Maar wat hadden we dan moeten doen? Had Peter terug moeten sturen: “Nou, das kut voor je meid! Sterkte en ik ben weer op de hoogte hoe het met je gaat!”?

Ons best gedaan…
Nee, wij hebben ons best gedaan, we hebben de wegen bewandeld die we konden. Ik zou zo nog twee jaar doorgaan als dit nodig was om ons doel te bereiken. Om Heydar en Marvin veilig terug naar Nederland te krijgen. Maar de regel- en wetgeving hier laten het niet toe en de organisaties die we voor hulp kunnen benaderen raken op. Was het nu maar zo makkelijk dat als je je voet net iets anders zou plaatsen je in één keer de juiste beweging maakt om zo je doel te bereiken. Dat het in een keer wel lukt die highkick te maken. Zou het kunnen? Zouden we misschien toch iets over het hoofd hebben gezien? Een organisatie vergeten? Is deze vraag echt zo onmogelijk zoals deze nu voelt?

Een laatste update…
Heydar liet weten dat haar moeder weer terug is. Een opluchting, maar helaas nog steeds zorgwekkend. Ze stuurt een foto van haar moeder met haar arm in een mitella. Ze is bleek. Moeder is verwaarloosd, gemarteld? Wie zal het zeggen. De kinderen hebben hun moeder terug, maar de veiligheid is ver te zoeken. Evenals de beschikbaarheid van de jonge kwetsbare moeder. Peter en ik hebben nog geregeld contact met Heydar. Ze deelt haar angst, bevraagt ons of we haar kunnen helpen met vluchten en houdt haar Nederlands op peil. Een van de laatste berichten die ik heb ontvangen van een 15 jarig meisje:
Ja echt juf. Maar juf, als een of ons…ik bedoel als alleen Marvin of ik naar Nederland smokkelen komend dan kan hij breng mijn moeder en ik. Of als ik kom smokkelen dan kan ik breng mijn moeder en mijn broer. Ik bedoel als mijn oom help mij en ik kom naar Nederlands smokkelen dan gaan ze mij status geven? Omdat samen komen veel geld is. We zijn bang.
De namen in dit verhaal zijn veranderd om zo de privacy van mijn leerlingen te beschermen.