Traumasensitief lesgeven aan vluchtelingkinderen uit Oekraïne

Hélène van Oudheusden is pedagogisch & personal coach voor leraren voor nieuwkomers. Ze schreef het boek Teaching Refugee Children en geeft workshops over traumasensitief lesgeven. Eerder organiseerde ze de studiereizen voor (NT2/ISK) leraren naar Lesbos.

De eerste kinderen uit Oekraïne zijn inmiddels aangekomen in Nederland. Ze hebben een reis achter de rug die we allemaal ‘live’ konden volgen en ons bijna de hele dag bezighoudt. De kinderen die ineens op de vlucht moesten slaan, leven nu in grote onzekerheid. Het is niet zeker dat de kinderen naar school zullen gaan omdat sommige ouders ervanuit gaan dat hun verblijf in Nederland tijdelijk is, maar ze mogen naar school.
In dit blog geef ik je suggesties en tips om jezelf voor te bereiden op hun komst in jouw klas.

Andere vluchtelingen in de klas
Heb je bijvoorbeeld Russische, Poolse, Hongaarse, Syrische en Afghaanse kinderen in je klas?
Het is ook voor hen een emotionele tijd. Russische kinderen zijn uiteraard niet verantwoordelijk voor wat de politiek in hun vaderland besluit maar zij hebben wel met de (emotionele en financiële) gevolgen te maken. De Poolse en Hongaarse regeringen zijn nu verwelkomend naar vluchtelingen. Dat was in de tijd van de Syrische en Afghaanse kinderen nog niet het geval. Daarbij kan het warme bad voor Oekraïense vluchtelingkinderen pijnlijke herinneringen losmaken bij Syrische, Afghaanse en andere leerlingen uit een oorlogssituatie.

Zelfzorg eerst
Jouw zelfzorg staat centraal omdat je als leraar zo vanuit je hart lesgeeft. Net over je eigen grenzen gaan is af en toe niet erg maar als dat vaker gebeurt, dan laad je jezelf niet meer op. Omdat vluchtelingkinderen gevoelig zijn voor de emoties om hen heen, is het belangrijk dat jij goed in je vel zit. Zeker nu we de hele dag met de Oekraïne oorlog worden geconfronteerd in de media. Geef je lichaam (en je hoofd) rust door even naar de bomen te staren, een lekkere maaltijd voor jezelf te maken of met collega’s/vrienden over andere dingen te praten. Ik hoor van VO/ISK-leraren regelmatig terug dat de Bodycheck – oefening hen helpt om energie beter over de dag te verdelen. Een cirkel om jezelf heen visualiseren is ook effectief om je grenzen te voelen.

Oekraïense kinderen hebben een reis achter de rug waarin ze onder meer het volgende meemaakten:
• Verdriet om het ineens moeten achterlaten van hun vader/neef of oom
• Angst voor bommen en raketten
• Stress over het plotseling onbekende
• Kou onderweg in bussen en stations
• Honger en niet weten wanneer je weer eten krijgt
• Slapen in een tent met onbekende mensen, geluiden en geuren
Deze ervaringen hebben impact op hun lichaam, hun gevoelens, hun gedachten en hun essentiële zijn. Hun vertrouwen in mensen wordt intens op de proef gesteld.

Wat zie je in de klas?
Ook nu in Nederland blijft voorlopig het verdriet en de angst over achtergebleven familie. Jezelf ineens moeten wortelen in een onbekend land, zet alle overlevingsmechanismen op scherp. In de klas kun je zien dat kinderen snel afgeleid zijn, zich juist terugtrekken of onverwacht fel/boos reageren. Het familiesysteem – en daarmee ook de wortels van het kind – is ineens beschadigd. Ook al ben je nu in Nederland, je bent met duizenden draadjes verbonden met je geliefden in Oekraïne. Als vader bang is, voelt het kind dat mogelijk ook – ook al zit er 2.000 kilometer tussen.

Wat kun je doen?
Het belangrijkste bij traumasensitief lesgeven is Verbinding, Vertrouwen en Compassie. Je kunt verbinding maken door je leerling met je hand op je hart te begroeten. Kinderen leren Engels in Oekraïne, je zou hem kunnen zeggen hoe je op hem gewacht hebt, juist doordat je vanaf het begin van de oorlog volgde wat er in zijn land gebeurde. Misschien wil je leerling op Google Maps/Satellite laten zien waar hij vandaan komt en waar zijn school stond. Vertrouwen kun je stimuleren door iets persoonlijks over jezelf te vertellen en te vragen wat hij wil leren op school. Veel vluchtelingkinderen hebben zoveel meegemaakt dat een regulier onderwijsprogramma te saai voor hen kan zijn. Je stimuleert hun eigenwaarde en persoonlijke groei door te overleggen ‘wat heb jij nodig van mij als leraar op school’. Compassie voor het leven, het lot, van de leerling maakt dat kinderen zich snel veilig bij je voelen.
TIP: Betrek je hele school bij de komst van de nieuwe leerling(en). Zet zelfzorg op de agenda van jullie teamoverleg en bekijk hoe jullie de kernwaarden Verbinding, Vertrouwen en Compassie praktisch invullen op school. Zo is iedereen betrokken bij een warme ontvangst van nieuwkomers.

Elke keer als er een nieuwe leerling bij komt in de groep, verandert de dynamiek. Energizers helpen om in korte tijd een nieuw veilig pedagogisch klimaat te creëren. De klassieker waarin leerlingen in een cirkel staan en een bol wol naar elkaar gooien maakt kinderen blij en zorgt voor bonding.

Typisch Oekraïne
– Gedroogde abrikoos met walnoot is een lekkernij
– Hoe oud kinderen ook zijn, slaapliedjes werken altijd helend in de klas. Wiegeliedjes uit Oekraïne vind je volop op YouTube.
– Een paar meisjesnamen zijn Aleksandreyeva, Bohuslava, Daryna en Ekaterina. Check de betekenis van de naam, dat versterkt de band met je leerling.
– Jongensnamen zijn onder meer Vitali, Alexander, Igor en Mayar. De betekenis vind je hier.

Interview met Hélène van Oudheusden AD 5-3-2022