De ontdekking

Martine Jacobs is coördinator en docent op NTC Het Kwadrant gelegen op het COA terrein in Budel. 

Ruim duizend leerlingen van over de hele wereld opvangen, het is een opgave geweest. In 4,5 jaar tijd heb ik jongeren kunnen helpen, maar heb ik ook mezelf nog beter leren kennen en ontwikkelen. Nu ben ik erachter: mijn zwakte is nu mijn kracht.

Vier januari startten we. Tien mensen; allemaal nog onbekenden van elkaar. Een week later openden de deuren van de school. Dit betekende; aanpakken! Tafels, stoelen, bestellingen, klassenlijsten; noem maar op. Een week om een school te “maken”, een team te vormen en afspraken te maken. Dit deden we. Bij opening stormden de leerlingen naar binnen. Ongeveer honderd leerlingen uit verschillende landen met honderd verschillende verhalen, een enorme uitdaging!

100
100 leerlingen die een fase in hun leven doormaakten waarvan ze deze niet uitgestippeld hadden toen ze in de wieg lagen. 100 leerlingen die niet weten welke kant hun toekomst op zal gaan. 100 leerlingen die veel achter hebben moeten laten. 100 leerlingen die zorgen en lasten meedragen die eigenlijk voor volwassenen bedoeld zijn. 100 leerlingen die iedere dag opnieuw sterk moeten zijn en door moeten. 100 leerlingen die ik een mooier en rustiger leven zou gunnen. Laten we daar dan in ieder geval mee proberen te beginnen.
Na vaak een lange, vermoeiende en heftige periode is mijn wens dat ze op school rust ervaren, voelen dat ze er toe doen, dat ze belangrijk zijn, dat ze gemist worden als ze er niet zijn, dat ze een toevoeging zijn in het leven van de ander en dat ze met momenten kunnen genieten van de simpele en normale dingen in het leven, als pubers kunnen lachen, onzin uithalen en zich druk kunnen maken om zaken waar een puber zich druk om hoort te maken.

Hakken in het zand
Nou, die eerste week, ik als assistent teamleider. Spanning had ik wel; en niet een beetje. Strakke regels, respect afdwingen en duidelijkheid. Te laat, kan je nablijven, petten af, lopen en niet rennen et cetera. Je kent het wel. Het gevolg; weerstand. Deze jongeren hebben hier weinig boodschap aan. Dit was niet de ingang zoals ik hem met deze jongeren wilde hebben en eerlijkheidshalve paste dit ook niet bij wie ik was. Hier zaten de leerlingen niet op te wachten na een lange, heftige, saaie en complexe periode.
Het gevolg: weg met de regels! Op naar relatie, respect en het hebben van een lange adem. Iedere dag is een nieuwe dag vol kansen en iedere dag zijn we blij om de leerlingen te kunnen en mogen ontvangen. Soms hebben ze een zetje nodig, maar zoals ik erop vertrouw is het zo dat ieder persoon zich wil ontwikkelen en zelf de stappen zal zetten wanneer hij of zij dit kan. Hierbij worden ze geleid door hun omgeving en op basis van vertrouwen en veiligheid zullen ze deze stappen zeker maken. Maken ze deze niet… dan zijn het hun stappen niet. Dan is het niet hun moment, hebben ze andere kwaliteiten en andere mogelijkheden. Dit kan soms enorm zoeken zijn, maar iedereen heeft ze. Wij bieden ze de veiligheid om tot rust te komen en zich verder te ontwikkelen. De basis hiervoor is dat we de leerlingen zien, horen, begrip tonen, nabijheid en een helpende hand bieden.

Een knuffel als basisbehoefte
Met een handdruk, een high five en een knuffel wordt de dag bij ons gestart. Het duurde even maar het besef dat het krijgen van een knuffel een basisbehoefte van de mens is; is binnen gekomen. Ik heb mogen ervaren dat het jongeren helpt bij hun ontwikkeling. Het besef kwam toen er een grote, drukke en aanwezige jongen met een lichte verstandelijke beperking vaak voor onrust zorgde. We konden hem maar moeilijk begeleiden. Hoe groot en sterk hij ook was, deze jongen had waarschijnlijk in geen jaren meer een knuffel gehad.
Alleen gevlucht, onderweg zijn oom tegengekomen en zo in Nederland beland. Maar wat voor een beer hij ook is; wat mist hij zijn vertrouwde omgeving, zijn moeder en de kwaliteiten die hij in Syrië kon tonen. Hij wilde niet in de schoolbanken zitten, maar werken. Zodra hij merkte dat hij echt gewaardeerd werd om wie hij was, hij gemist werd als hij er niet was en verwelkomd werd met een knuffel als hij kwam; maakte dat hij nog altijd naar school toe komt wanneer hij iets nodig heeft. Vele malen meer heeft hij nodig, maar hij weet dat hij op school te allen tijde welkom is en we blij zijn als we hem weer zien.

Angst
Terugkomend op wat mijn zwakte dan is en hoe dat mijn kracht is geworden. In mijn jeugdjaren heb ik wellicht iets van verlatingsangst opgebouwd. Tot mijn 32ste heb ik altijd met een bepaalde angst geleefd, maar ook met een gevoel van wantrouwen in mensen. Dit gevoel en deze angst leidde tot bepaald gedrag en een overlevingsmodus, gepaard gaande met veel stress, angst en geregeld ongeluk. Gelukkig heb ik dit met behulp van EMDR, lieve familie en vrienden om mij heen kunnen veranderen. De basis zat hierin zeker in het leren vertrouwen op en in mijzelf.

Er is altijd een reden
Nu ik weet wat ik zelf kan en wie ik ben, zet ik deze ervaringen in en herken ik gedragingen bij de jongeren om mij heen. Omdat het een gevoel bij mij oproept waar ik zelf zo last van heb gehad, bied ik de leerlingen een stukje onvoorwaardelijkheid. Het maakt niet uit wat ze doen of hebben gedaan; ze mogen terugkomen en ik zal er zijn, maar ik zal ze ook volgen en een lange adem hebben. Ik wijs en keur ze niet af maar bied iedere keer weer opnieuw een niet oordelend oor of hand aan.
Dit betekent zeker niet dat ik alles “ok” vind en ik leerlingen niet confronteer of wijs op hetgeen ik zie. Het betekent wel dat ik altijd bewust ben dat leerlingen bepaald gedrag met een reden vertonen. Achter het gedrag van alle mensen gaat iets schuil (zo ook achter dat van mij). Voor ik oordeel, ingrijp of handel probeer ik dit altijd eerst voor ogen te nemen. Wat maakt het dat deze leerling dit gedrag laat zien? Wanneer dit duidelijk is kan ik pas aansluiten bij hetgeen een leerling nodig heeft.

Eigen keuzes, eigen fouten
Door goed te observeren, gesprekken te voeren, te investeren en het vertrouwen te geven wordt eraan gewerkt om naar de berg onder het topje van de ijsberg te kijken. Wanneer dit steeds meer duidelijk is werk ik er samen met de leerling naar toe om hem of haar de regie te laten pakken in zijn of haar eigen leven. Natuurlijk zijn veel dingen onzeker en hebben ze met sommige dingen gewoon te dealen, maar er zijn ook veel keuzes die ze zelf kunnen maken. Ik geef mijn uitleg en deel mijn ervaringen, maar eindig vaak met: Jouw leven, jouw keuze! Ik merk dat dit leerlingen vaak bewust maakt dat ze zelf verantwoordelijkheid kunnen en moeten nemen. Ze krijgen de ruimte om de “verkeerde” keuze te maken en hier van te leren.

Eigen ervaring
In mijn eigen leven is “afwijzing” een thema geweest. Dit hing vast ergens samen met de verlatingsangst. Ik houd er niet van om andere mensen af te wijzen en ik houd er ook niet van om zelf afgewezen te worden. Hierdoor heb ik een lange adem ontwikkeld wat nu dus mijn kracht is, ondanks dat hier een stuk ellende aan voorafging en wellicht ook nog altijd wel een beetje angst onderligt. Maar dit kan ik handelen en neem ik voor lief omdat het me iets brengt. Dat niet iedereen het begrijpt, daar heb ik alle begrip voor, omdat we allemaal anders in elkaar zitten en andere ervaringen met ons meedragen.

Overigens, deze lange adem heb ik niet alleen naar de leerlingen nodig. Ook naar mijn collega’s. We zitten samen met het basisonderwijs in een gebouw en de benadering en visies lopen met een enkeling nog uiteen. Toch wil ik me er iedere keer hard voor maken om voor ogen te blijven houden wie onze doelgroep nu exact is, maar ook dat we de leerlingen vertrouwen moeten geven en niet alles moeten willen “vangen”. Van verschillende mensen krijg ik wel eens feedback dat ze inzien wat ik nu bedoel met mijn visie en handelen. Dit betekent veel voor me. Deze bevestiging heb ik nodig, evenals de kritische vragen en opmerkingen.

Delen is ervaren
Onlangs kwam een collega naar mij toe en gaf aan dat ze met een leerling op de foto was gegaan. Ze had een arm om hem heengeslagen en als reactie hierop had hij haar omarmd. De docent vertelde dat ze moest denken aan hetgeen dat ik verteld had over het feit dat sommigen al in geen jaren meer een knuffel zullen hebben gehad; ondanks dat het een basisbehoefte is. Het doet me goed wanneer ik zie dat mensen meegaan in die visie en daadwerkelijk ervaren wat de insteek is. In ieder geval voor mij. Waarbij ik denk dat er toch veel meer iets gelukkigere mensen zullen zijn, wanneer we iets meer hiernaar leven, ook al zijn de leefsituaties hier soms niet naar.

Na die 4,5 jaar
Inmiddels ben ik 54 maanden, 474 leerlingen, een aantal collega’s armer en rijker verder. Ik besef dat ik zo veel mooie, bijzondere, bizarre, hilarische en aangrijpende momenten mee heb gemaakt. Het heeft mij tot een rijker mens gemaakt. Mij gevormd en mijn visie veranderd tot wat het nu is.
De kern van mijn visie is dat ieder mens de behoefte heeft om gezien, gehoord en omarmd te worden. Dit geeft een mens kracht en biedt hierdoor ruimte voor ontwikkeling. Hierbij is de basis voor mij; je mag alles worden, als het maar niet ongelukkig is. Het liefst natuurlijk gelukkig, maar ik heb inmiddels geleerd dat dit niet voor iedereen even haalbaar is. Daarom dus maar vooral niet ongelukkig!