Nieuwe themapagina: Burgerschapsonderwijs 

Alle scholen in Nederland zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie. Dit geldt natuurlijk ook voor scholen die onderwijs aan nieuwkomers verzorgen. Maar hoe kun je als nieuwkomersvoorziening invulling geven aan deze wettelijke verplichting? Wat moet en wat mag? LOWAN zocht het voor jullie uit en maakte een onderwijsplan en een (lege) leerstofjaarplanning waarmee scholen zelf aan de slag kunnen. 

Naar pagina burgerschap

Wettelijke taak
De wettelijke taak om een goed aanbod te verzorgen voor burgerschapsonderwijs is niet nieuw. Toch wisten veel basisscholen lange tijd niet precies hoe ze invulling moesten geven aan deze wettelijke verplichting. Sinds 1 augustus 2021 is daarom een nieuwe wet van kracht. Deze wet heet: ‘Wet verduidelijking van de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs’. Deze wet geldt voor alle scholen in Nederland en dus ook voor nieuwkomersscholen. 

De Inspectie van het Onderwijs (2023) heeft in het onderzoekskader beschreven hoe deze wettelijke verplichting voor reguliere scholen en voor nieuwkomersvoorzieningen type 1 (scholen verbonden aan AZC en noodopvanglocaties) en type 2 (nieuwkomersscholen of reguliere scholen met meer dan 3 of meer nieuwkomersklassen) eruitziet. 

Nieuwkomersvoorzieningen die vallen onder type 3 (basisscholen met één of meer klassen voor nieuwkomers) en type 4 (basisscholen waar de nieuwkomers zijn geïntegreerd in reguliere klassen) gebruiken het reguliere waarderingskader. We adviseren je daarom om het onderzoekskader 2021, versie augustus 2023 goed door te lezen. Voor type 1 en type 2 nieuwkomersvoorzieningen, lees bladzijde 92 en verder. 

Nieuwkomersvoorzieningen hebben de opdracht om leerlingen voor te bereiden op het vervolgonderwijs en de samenleving (Inspectie van het Onderwijs, 2021). Vanzelfsprekend is het voor leerlingen die afkomstig zijn uit het buitenland belangrijk dat zij leren hoe het er in Nederland aan toe gaat en dat kinderen leren om respect te hebben voor verschillen die zij zelf ervaren en/of tegenkomen door contacten met anderen. Burgerschapsonderwijs gaat in het nieuwkomersonderwijs dus zowel over  inburgeren als over goed burgerschap. 

Kerndoelen en bouwstenen voor een beredeneerd aanbod
Scholen moeten dus een aanbod verzorgen dat bijdraagt aan het bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. En aan het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die leerlingen in staat stellen deel uit te maken en bij te dragen aan de pluriforme, democratische samenleving. 

Burgerschap kent (nog) geen eigen kerndoelen. Wel zijn er kerndoelen uit verwante leergebieden die een relatie hebben met burgerschap. Scholen kunnen die kerndoelen gebruiken als wettelijke inhoudelijke basis om burgerschapsdoelen op te stellen. Voor het basisonderwijs zijn de kerndoelen die het meest zijn verbonden met burgerschap te vinden in het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld (OJW). 

OJW 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger.
OJW 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
OJW 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. 

De afgelopen jaren hebben een groep leraren en curriculumexperts gewerkt aan de ontwikkeling van bouwstenen voor burgerschap. Deze bouwstenen hebben geen wettelijke status, maar vormen een goede basis om binnen je school aan de slag te gaan met je burgerschapsonderwijs. Voor het funderend onderwijs zijn 7 van de 11 bouwstenen uitgewerkt in de Handreiking burgerschap. 

• Bouwsteen 1: Vrijheid en gelijkheid  
• Bouwsteen 2: Macht en inspraak 
• Bouwsteen 3: Democratische cultuur 
• Bouwsteen 4: Identiteit 
• Bouwsteen 5: Diversiteit 
• Bouwsteen 6: Solidariteit 
• Bouwsteen 7: Digitaal samenleven  

Kijk op de pagina burgerschapsonderwijs voor meer informatie over de kerndoelen, bouwstenen en het inspectiekader 2021 – versie 1 augustus 2023. Op deze pagina vind je ook 5 stappen om tot een beredeneerd aanbod te komen.  

Van LOWAN voor jou
Om scholen op weg te helpen, hebben we een voorbeeld voor een template onderwijsplan burgerschapsonderwijs en een template voor een leerstofjaarplanning gemaakt. Het opstellen van een onderwijsplan (een plan waarin het aanbod voor burgerschapsonderwijs op jullie school beschreven staat) en leerstofjaarplanning kan helpen om de ideeën die jullie hebben te kaderen.  

In ons template kun je een voorbeeld zien van een doelgericht en samenhangend aanbod op een (fictieve) nieuwkomersschool. Dit voorbeeld dient ter inspiratie en is niet compleet zonder een leerstofjaarplanning. Omdat het belangrijk is dat scholen een eigen visie op burgerschapsonderwijs formuleren, is het nadrukkelijk niet de bedoeling om de gebruikte voorbeelden zomaar over te nemen zonder er op jullie school over in gesprek te gaan.  

LOWAN zoekt inspirerende praktijkvoorbeelden
Hebben jullie een beredeneerd aanbod ontwikkeld voor burgerschapsonderwijs en willen jullie dit graag met andere scholen delen? Mail de LOWAN helpdesk dan en wij publiceren het op onze speciale pagina over burgerschapsonderwijs.